Ένας ανθρωπιστής μαρξιστής: Ο αγώνας για έναν Κομμουνισμό με ανθρώπινο πρόσωπο

Ένας ανθρωπιστής μαρξιστής: Ο αγώνας για έναν Κομμουνισμό με ανθρώπινο πρόσωπο

Το ανέκδοτο είναι διάσημο στην Αβάνα. Σε μια συνάντηση της κουβανικής διοίκησης λίγο μετά την επανάσταση, όταν ο Φιντέλ Κάστρο απευθυνόμενος στην ομήγυρη ρώτησε: “Υπάρχει κανένας οικονομολόγος (economiste) στην αίθουσα;”, ο Τσε ύψωσε το δάχτυλο. Αμέσως διορίστηκε πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας. Στο τέλος της συνάντησης, ο Φιντέλ τον ρώτησε αιφνιδιασμένος: “Δεν το ήξερα πως είσαι οικονομολόγος!” Και η απάντηση του συνομιλητή του: “Carajo, εγώ κατάλαβα πως η ερώτηση ήταν αν υπάρχει κανένας κομμουνιστής (communiste) στην αίθουσα”. Πέρα από το αστείο, είναι σίγουρο πως ο Ερνέστο Γκεβάρα διεκήρυττε δημόσια την υποστήριξη του προς τις κομμουνιστικές ιδέες, ακόμη και πολύ πριν την κουβανική επανάσταση.

Των Michael Löwy & Olivier Besancenot

Η πολιτική, ανατρεπτική και ρομαντική εποποιία του Τσε έφερε στην εποχή της μια παγκόσμια πνοή οξυγόνου στους κόλπους του διεθνούς εργατικού κινήματος εγκλωβισμένου από τον Ψυχρό Πόλεμο. Σήμερα συνεχίζει να αποτελεί φυτώριο ιδεών και αυθεντική πηγή έμπνευσης. Ουσιαστικά, την στιγμή της παγκόσμιας ανάπτυξης του καπιταλισμού, η σκιά του Τσε εξακολουθεί να πλανιέται στα ύψη της μεξικανικής Τσιάπας, ανάμεσα στους επαναστάτες χωρικούς Ζαπατίστας. Εκτείνεται μέχρι τη Βενεζουέλα του Τσάβες. Αιωρείται πάνω από τις πορείες για μιαν άλλη παγκοσμιοποίηση, που σε σχολεία, επιχειρήσεις και πόλεις αμφισβητεί την επιβολή της νέας παγκόσμιας τάξης στην οικονομία, την κοινωνία, την ειρήνη και το περιβάλλον. [...] Πέρα από τις περιπέτειες του με το Κρεμλίνο, ο Τσε μπορούσε, χάρη στην σκέψη του, να δώσει μια νέα και σταθερή ώθηση στο παγκόσμιο σχέδιο του κοινωνικού μετασχηματισμού. Σχέδιο που εκείνος ήθελε να δει τον καθένα να επαναοικειοποιείται ατομικά. Γι’ αυτόν, η κατανόηση του σοσιαλισμού δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά σε προσωπική κλίμακα, όσο πιο κοντά γίνεται στις στενές έγνοιες του καθενός θύματος της εκμετάλλευσης. Η Επανάσταση, εάν καταστεί απρόσωπη, αποκόπτεται από το αισθητό νήμα των ανθρώπων. Όμως, εξατομικεύοντας την πολιτική, ο Τσε ελπίζει να φυτρώσει σε όσο περισσότερες συνειδήσεις μπορεί ο σπόρος των χειραφετητικών λογικών: η ιστορία της ανθρωπότητας έχει την ιδιαιτερότητα ότι την φτιάχνουν οι άνθρωποι.

Κατ’ αρχάς, ο επαναστατικός ανθρωπισμός του Τσε δεν οδηγεί τον αγώνα και τις ιδέες του στους δρόμους της ανανέωσης του μαρξισμού. Δεν προσπαθεί να τον τυλίξει σ’ ένα πιο ανθρωπιστικό περίβλημα. Η σκέψη του δεν έχει χτιστεί έτσι. Τον σπρώχνει προς το μαρξισμό γιατί σ’αυτόν το δρόμο η ανθρωπιστική του στράτευση βρίσκει διέξοδο. Και τούτο ακολουθεί τη δική του διανοητική και πολιτική πορεία. Από τα πρώτα του εφηβικά ταξίδια στη Λατινική Αμερική μέχρι τους επαναστατικούς αγώνες στην Κούβα, το Κονγκό ή τη Βολιβία, η ιδεολογική του μήτρα δεν παγιώνεται ποτέ. Αντίθετα, υπήρξε πάντα εν κινήσει, με διαρκείς διερωτήσεις, αδιάκοπες διερευνήσεις, υποκινούμενη από τη δίψα της ανακάλυψης. Τις απαντήσεις που δεν τις βρήκε έτοιμες σε επιλεγμένα αναγνώσματα του “μαρξισμού της πρόσοψης και του σκηνικού των Ρώσων”, όπως τον αποκαλεί ο Paco Ignacio Taibo II στη βιογραφία του “Ernesto Guevara, γνωστός και ως Che”. Τη στράτευση του την τραβά όσο μπορείκ, με τα σπλάχνα, την καρδιά και το κεφάλι του, ένα κεφάλι άπληστο για κατανόηση και γνώση.

Η περίοδος στην οποία αναπτύσσεται είναι σημαδεμένη από την αποικιοκρατία, με τους πολέμους της, τον ρατσισμό της, και από το κίνημα αποαποικιοποίησης όπως εκφράστηκε σε πολλούς ελευθερωτικούς αγώνες κατά του ιμπεριαλισμού, στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Μάλλον ταιριάζει σ’αυτό το είδος πολιτικών προσδοκιών, ανανεωμένων μετά από δεκαετίες σκέψης αποστειρωμένης από τη γραφειοκρατία της Μόσχας. Η περίσταση μοιάζει να ερεθίζει τα πνεύματα και να ευνοεί την ιδεολογική άμιλλα. Ακολουθώντας τη δική του πορεία, από άλλους δρόμους, ο Malcolm X, στο έδαφος των ΗΠΑ, έχοντας έλθει σε ρήξη με τους μαύρους μουσουλμάνους (Έθνος του Ισλάμ) το 1964, καταλήγει σε συμπεράσματα παρόμοια με του Τσε πριν τη δολοφονία του το 1965: φτάνει να υποστηρίξει έναν μαρξισμό ανοιχτό, ανθρωπιστικό και διεθνιστικό. Δυο ζωές. Δύο δολοφονίες. Δύο πορείες κομμένες πάνω στην ανάπτυξη τους από ένα θάνατο αποφασισμένο από τους ανήσυχους θιασώτες της τάξης των γιάνκηδων.

Η πολιτική του αναζήτηση οδηγεί σταδιακά τον Τσε στον μαρξισμό των απαρχών. Σ’ εκείνον όπου η ανθρωπότητα και το άτομο ήταν τα πάντα, ρίζα και σκοπός του εξισωτικού σχεδίου. Ενός παγκόσμιου σχεδίου που αποτελει αλυσίδα στην οποία ο άνθρωπος, ως κεντρικό πρόσωπο και αυθεντικό επαναστατικό υποκείμενο, ξαναγίνεται το κόκκινο νήμα που ενώνει όλα τα στάδια της κοινωνικής μεταμόρφωσης: από την εξέγερση που γίνεται προσωπικά αισθητή και προξενείται από τις αδικίες της τρέχουσας κοινωνίας μέχρι την ατομική άνθηση που ευνοείται από τη νέα κοινωνία. Ο Τσε κάνει λάβαρο του μια ρήση του Κουβανού ποιητή και επαναστάτη Χοσέ Μαρτί: “Κάθε πραγματικός άνθρωπος πρέπει να αισθάνεται στο δικό του μάγουλο το χτύπημα που δόθηκε στον οποιονδήποτε άνθρωπο”. Το να είσαι πάντα έτοιμος για εξέγερση, το να αγανακτείς, σημαίνει να νοιώθεις ότι ανήκεις σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, σε ένα πεπρωμένο αλληλεγγύης, αποτελεί ήδη δράση. Εκείνος τοποθετεί την ανθρωπότητα στο ίδιο επίπεδο με την οικογένεια. Απαντώντας σε κάποια Μαρία Ροσάριο Γκεβάρα, που τον ρωτά αν είναι δυνατό να είχαν κοινούς προγόνους, απαντά: “Δε νομίζω πως είμαστε πολύ στενοί συγγενείς, αν όμως είστε ικανή να τρέμετε από αγανάκτηση κάθε φορά που γίνεται μια αδικία στον κόσμο, τότε είμαστε σύντροφοι, και αυτό είναι σημαντικότερο”. Λέγοντας τούτο, δεν επιδιώκει να μειώσει τον οικογενειακό δεσμό, αλλά μάλλον να εξάρει μια σχέση παγκόσμια όπου ο καθένας μπορεί εν τέλει να αποτιμά τη δική του καλή κατάσταση σε συνάρτηση με εκείνη του ομοίου του.

Δεν πρόκειται για έναν αλτρουϊσμό που περιορίζεται στο να υπομένει κανείς τη δυστυχία των άλλων σαν βάρος, αλλ’ αντίθετα το ζητούμενο είναι να δρα για ν’αλλάξει τη δική του μοίρα, μέσω εκείνης των άλλων, σε μιαν αμοιβαία άνθηση. Εκείνος υπερασπιζόταν την ιδέα αυτή ενώπιον των νεαρών κομμουνιστών της Κούβας: “Το χρέος κάθε νέου κομμουνιστή είναι να είναι ουσιωδώς άνθρωπος, τόσο άνθρωπος που ν’ αγγίζει το καλύτερο στον άνθρωπο [...], ν’αναπτύσσει την ευαισθησία του σε σημείο που να νιώθει την αγωνία όταν ένας άνθρωπος δολοφονείται κάπου στον κόσμο και να ενθουσιάζεται όποτε υψώνεται κάπου μια νέα σημαία ελευθερίας”. Το να ελευθερώσουμε την ανθρωπότητα από τις αλυσίδες της μαχόμενη κατά της προσωπικής αλλοτρίωσης, υπερασπιζόμενοι ηθικές αξίες, ιδού η αυθεντική προσφορά του Τσε στον μαρξισμό.

Από το βιβλίο των Μισέλ Λεβί και Ολιβιέ Μπεσανσενό “Che Guevara: His Revolutionary Legacy” (2009). Ελληνική Μετάφραση: Νίκος Σταμπάκης (εκδ.Φαρφουλάς). Επιμέλεια ανάρτησης: Ν.Μόττας.