Ο ΤΣΕ ΚΑΙ Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ

Η πορεία του Τσέ προς τον Μαρξισμό

"Σύμφωνα με καλώς πληροφορημένους κύκλους... ο Γκουεβάρα είναι ένας από τους διεθνείς πράκτορες του κομμουνισμού που εργάζονται παράνομα" (U.S. News and World Report, 9 - 11 - 1959, p.41)

(Επιμέλεια: Παναγιώτης Βήχος)

Ο μύθος για τον Τσέ - πράκτορα - κομμουνιστή - εισχωρήσαντα στην Κούβα, πού διαδόθηκε από τα αμερικανικά πρακτορία τύπου ευτύς ύστερα από τη νίκη των ανταρτών το 1959, δεν ήτανε παρά η σιχαμερή καρικατούρα ενός σημαντικού γεγονότος: ο Τσέ είχε γίνει μαρξιστής πολύ ενωρίτερα από τους περισσότερους των αρχηγών της κουβανέζικης επανάστασης. (Ο Φιντέλ ομολογεί σε μια συνέντευξη που παραχώρησε το 1965: "φαντάζομαι πώς την εποχή που γνώρισα τον Τσέ ήταν περισσότερο προοδευμένος επαναστατικά, από πλευράς ιδεολογικής, από μένα. Από θεωρητική άποψη ήταν πιο διαμορφωμένος, ήταν ένας επαναστάτης πιό ανεβασμένος από μένα". Στο Lee Lockwood, Castro,s Cuba;s Fidel, Mac Millan, New York, 1967, p. 143).

Mπορούμε να καθορίσουμε πάνω κάτω επακριβώς τη στιγμή και το μέρος όπου "ανεκάλυψε" το μαρξισμό: στη Γουατεμάλα, το 1954, κάτω από τη διπλή, επίδραση της γυναίκας του, Χίλντας Γκάντεα, που ανήκε στην αριστερή πτέρυγα του A.P.R.A. του Περού, και της Ενωσης δημοκρατικής νεολαίας, μαζικής οργάνωσης προσαρτημένης στο γουατεμάλικο Εργατικό Κόμμα στην οποία είχε προσχωρήσει. Στη βιβλιοθήκη της Χίλντας και στη βιβλιοθήκη της Ενωσης πηγαίνει για πρώτη φορά για να γνωρίσει τα κείμενα του Μάρξ και του Λένιν. (Ο Τσέ είχε μερικές επιφυλάξεις προς το P.G.T. που ο γραφειοκρατικός σεχταρισμός του δεν του άρεσε. Σύμφωνα με ένα περίφημο ανέκδοτο, που διηγείται ο παλιός του φίλος Ρικάρντο Ρόγιο (πηγή κάπως αμφίβολη) ο υπουργός της Υγιεινής της Γουατεμάλας του είχε αρνηθεί θέση γιατρού, επειδή δεν είχε την ταυτότητα μέλους του P.G.T. "Για να ξέρετε σύντροφε, απάντησε ο Τσέ, την ημέρα που θα θελήσω να γραφτώ, θα το κάμω από πεποίθηση κι όχι από υποχρέωση: καταλαβαίνετε;". Ωςπρος την αριστερή πτέρυγα του A.P.R.A. που είχε επαφή μαζί του κατά τη διαμονή του στο Περού το 1953, αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το κόμμα στο έτος 60 μετατράπει στο M.I.R. (Κίνημα Επαναστατικής Αριστεράς) με αρχηγό τον Λουί ντέ λά Πουέντε Ουσέντα, μια από τις μεγαλύτερες οργανώσεις της νέας κομμουνιστικής αριστεράς της Λατινικής Αμερικής). Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Κουβανού Μάριο Νταλμάου, που τον γνώρισε στη Γουατεμάλα εκείνη την εποχή, ο Τσέ είχε ήδη διαβάσει "ολόκληρη μαρξιστική βιβλιοθήκη" και είχε "πολύ ξεκάθαρη μαρξιστική σκέψη". (Cf. Granma (στη γαλλική) 20-10-1967).

Προφανώς αυτή η ανακάλυψη του μαρξισμού δεν υπήρξε για τον Τσέ απλή πνευματική και βιβλιογραφική λειτουργία, αλλά ήταν επίσης ο καρπός βιωμένης πείρας πολύ συγκεκριμένης: της αθλιότητος και της καταπίεσης των μαζών της Λατινικής Αμερικής, που τις είχε γνωρίσει τον καιρό των ταξιδιών του διαμέσου των χωρών της ηπείρου. ("Εξ αιτίας των συνθηκών μέσα στις οποίες εταξίδευα, βρισκόμουν σε στενή επαφή με τη φτώχεια, την πείνα, και την αρρώστια. Ανακάλυψα πώς ήταν αδύνατο να θεραπευτούν άρρωστα παιδιά ελλείψει μέσων, και είδα την κατρακύλα από τον υποσιτισμό και των μόνιμων περιοριστικών μέτρων". Τσέ Γκουεβάρα: Ομιλία της 19-8-1960. Αυτή η εκδήλωση του Τσέ μπορεί να συγκριθεί με την παραδοσιακή των "κόκκινων γιατρών" του 19ου αιώνα, στην Ευρώπη, που τράβηξαν, προ παντός στη Γερμανία, προς τις επαναστατικές αρχές χάρη στις ιατρικές τους εμπειρίες).

Εξάλλου είναι πιθανόν μια μαρξιστική - λενινιστική διαμόρφωση της σκέψης του να αποκρυσταλλώθηκε οριστικά με τούτο το αποκαλυπτικό γεγονός που άφησε τη σφραγίδα του σε ολόκληρη γενιά της Λατινικής Αμερικής: την εισβολή στη Γουατεμάλα των μισθοφόρων του Καστίλλο Αρμάς το 1954. Ο Κάρλος Μαρία Γκουτιέρεζ έγραψε ότι ο Καστίλλο Αρμάς υπήρξε ο "δάσκαλος από την ανάποδη" του Τσέ. Πραγματικά, η αντεπανάσταση στη Γουατεμάλα συγκρούστηκε άμεσα και προσωπικά από τον Τσέ (πού επιχείρησε μάλιστα - μάταια - να οργανώσει ομάδες οπλισμένης αντίστασης κατά των επιδρομέων) και του κατέδειξε "σαν δάσκαλος" το ρόλο των μεγάλων μονοπωλίων (Εταιρία Φρούτων) του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού (Τζών Φόστερ Ντάλλες), του αστικού στρατού της Γουατεμάλας, του εφησυχασμού του Αρμπέζ, κλπ. Σαν τον μαρξιστικό ριζοσπαστισμό του Τσέ, καθώς και την καθοριστική του απόφαση να στραφεί προς τον ένοπλο αγώνα ύστερα από την πτώση του Αρμπέζ, βρίσκομε κι άλλα τέτοια παραδείγματα μεταξύ των διανοουμένων και των πολιτικών στελεχών άλλων χωρών της Λατινικής Αμερικής που γνώρισαν παρόμοιες καταστάσεις: τη Βραζιλία μετά την πτώση του Γκουλάρ, τη δομινικανή Δημοκρατία μετά την αμερικάνικη εισβολή του 1965 κλπ.

Στο Μεξικό όπου είχε αυτοεξοριστεί, μετά τη νίκη των αντεπαναστατών στη Γουατεμάλα, ο Γκουεβάρα συνέχισε και εμβάθυνε στις μαρξιστικές μελέτες. Χάρη στον αργεντινό φίλο του, Αρνάλντο Ορφίλα Ρεϋνάλ, που ήτανε ο διευθυντής του σπουδαιότερου εκδοτικού οίκου του Μεξικού (Fondo de cultura Economica) και που του δάνεισε τους τρείς τόμους του Κεφαλαίου.

Μετά τη συνάντησή του με τους Κουβανούς εξορίστους του Κινήματος της 26ης Ιουλίου, ο Τσέ καταπιάστηκε να τους κάμει κι αυτούς κοινωνούς των γνώσεών του: όπως λέει ένας Κουβανέζος αγωνιστής, που τον γνώρισε εκείνη την εποχή, ο Ντάριο Λοπέζ, ο Τσέ είχε ξεδιαλέξει τα μαρξιστικά έργα για τη βιβλιοθήκη, που βρήκε η αστυνομία στο στρατόπεδο εκγύμνασης της 26ης Ιουλίου στο Μεξικό, βιβλιοθήκη που χρησίμευε για τα πολιτικά μαθήματα.

Λοιπόν, αντίθετα προς τους περισσότερους Κουβανέζους αρχηγούς, ο Τσέ δεν έφτασε στο μαρξισμό με την πείρα της ίδιας της επανάστασης. Τουναντίον, προσπάθησε, πολύ ενωρίς, να αποκρυπτογραφήσει αυτή την επανάσταση καταφεύγοντας σε μαρξιστικές υποδείξεις. Και επειδή ήταν ήδη μαρξιστής κατάφερε πρώτος να συλλάβει εξ ολοκλήρου την ιστορικο-κοινωνική σημασία της κουβανέζικης επανάστασης διακηρύττοντας ευθύς από τον Ιούλιο του 1960, πώς η επανάσταση αυτή ανακάλυψε "με τις δικές της μεθόδους τους δρόμους που είχε υποδείξει ο Μάρξ".