ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ: Ο ΝΕΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΤΣΕ ΓΚΕΒΑΡΑ: Ο ΝΕΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ: ΒΗΧΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤHΣ

Το όνειρο όλων των μεγάλων επαναστατών, από τον Ρουσσώ στον Λένιν, ήτανε να αλλάξει όχι μόνο "ο κόσμος" μα και "ο άνθρωπος": Η επανάσταση, γι΄ αυτούς, δεν ήταν αποκλειστικά μετασχηματισμός των κοινωνικών συγκροτήσεων, των θεσμών, του καθεστώτος, αλλά επίσης μια βαθιά ριζική και "εκ βάθρων" (umwalzande) μεταλλαγή των ανθρώπων, της συνείδησής τους, των ηθών τους, αξιών και συνηθειών, των κοινωνικών τους σχέσεων. Μια επανάσταση δεν είναι αυθεντική παρά εάν είναι ικανή να φτιάξει αυτόν τον "καινούργιον άνθρωπο". Για τον Ρουσσώ, πρόκειται να φτιάξει τον αληθινό πολίτη, στον οποίο η γενική θέληση του ορθολογισμού, κυριαρχεί πάνω στο στενό ατομικισμό των εγωιστικών παθών. (Βεβαίως η σκέψη του Ρουσσώ, και με το κοινωνικό της περιεχόμενο και με τον ιστορικό της καθορισμό, δεν μπορεί να υπερβεί μερικά όρια, ιδιαίτερα εις ότι αφορά τις συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες, που θα μπορούσαν να επιτρέπουν στους ανθρώπους να γίνουν "πολίται". Στα Χειρόγραφα του 1844, ο Μαρξ μιλεί με θαυμασμό για τους κομμουνιστές εργάτες, κομιστές του μέλλοντος, στους οποίους "η ανθρώπινη συναδελφοσύνη δεν είναι φράσης κενή" και για τους οποίους η κοινωνία γίνεται σκοπός καθ΄ εαυτόν. (σσ Μαρξ, Χειρόγραφα του 1844, σελ. 108, Εκδ. Κοινωνιολογικαί, 1962, Παρίσι). Αυτό ακριβώς είναι η προσδιορισμένη άρνηση του "αστού", περιγράφει στο Εβραϊκό ζήτημα (1844): μονάδα απομονωμένη, άτομο, εγωιστικό, κινούμενο αποκλειστικά από το πρόστυχο ιδιωτικό του συμφέρον. Τέλος, για τον Λένιν, ο κομμουνισμός θα δημιουργήσει μια καινούργια γενεά ελεύθερων ανθρώπων, που τηρούν τους κανόνες της κοινωνικής ζωής, χωρίς να υπάρχει ανάγκη βίας, υποταγής ή καταναγκασμού. (σσ Λένιν, Κράτος και Επανάσταση, στα Εργα, εκδ. Κοινωνιολογικαί, Παρίσι, 1957, Τόμος 25, σελ. 493).

Η σκέψη του Τσέ Γκεβάρα κατατάσσεται σ΄ αυτή τη σειρά. Και γι΄ αυτόν το υπέρτατο και έσχατο καθήκον της επανάστασης ήταν να δημιουργήσει έναν νέο άνθρωπο, έναν άνθρωπο κομμουνιστή, διαλεκτική άρνηση του ατόμου της καπιταλιστικής κοινωνίας, που μεταβλήθηκε σε αλλοτριωμένο άνθρωπο - εμπόρευμα ή ικανόν να γίνει, εξ αιτίας από την ιμπεριαλιστική μηχανουργία, σαρκοβόρο ζώο, "άνθρωπος - λύκος σε κοινωνία λύκων". Διότι η αστική κοινωνία σε τελευταία ανάλυση είναι θεμελιωμένη πάνω στο νόμο της ζούγκλας, μόνο η αποτυχία των άλλων επιτρέπει την επιτυχία, είναι μια κοινωνία όπου, αντικειμενικά, αναγκαστικά, αναπόφευκτα οποιεσδήποτε κι αν είναι οι χριστιανικές ή άλλες "καλές θελήσεις" ο άνθρωπος είναι εχθρός του ανθρώπου. (σσ Τσέ Γκεβάρα: Πολιτικά Κείμενα: Τόμος Β΄, "Λόγος στον Ο.Η.Ε.", σελ. 181, και "ο Σοσιαλισμός και ο άνθρωπος στην Κούβα", τόμος Α΄, Εκδ. Καρανάση).

Ο ριζικός μετασχηματισμός της κοινωνίας, απαιτεί συγχρόνως, βαθύ μετασχηματισμό των διανοητικών συγκροτήσεων των ατόμων. Πώς εφόσον θα γίνει η κατάληψη της εξουσίας, εφόσον θα εκπέσει η αστική τάξη και θα αλλάξει η οικονομική συγκρότηση, πώς θα φύγουν τα στίγματα της παλιάς κοινωνίας, που εξακολουθούν να υπάρχουν στη συνείδηση των ατόμων; Με την άμεση και έμμεση διαπαιδαγώγηση, την ανύψωση του πολιτιστικού επιπέδου, την προπαγάνδα, την ιδεολογική δουλειά: "Η κοινωνία στο σύνολό της πρέπει να γίνει γιγαντιαίο σχολειό". Αλλά η διαπαιδαγώγηση αυτή δεν είναι και δεν μπορεί να είναι παθητική μαθητεία: οφείλει να είναι προπαντός αυτομόρφωση. Στην πορεία προς τον κομμουνισμό, ο λαός οφείλει μόνος του να μορφώνεται. (σσ Τσέ Γκεβάρα: Πολιτικά Κείμενα: Τόμος Α΄, "Ο Σοσιαλισμός και ο άνθρωπος στην Κούβα", σελ. 179-180, Εκδ. Καρανάση, Αθήνα 1970). Αυτός ο εξοβελισμός του ηθικού και ιδεολογικού σωρού της αστικής κοινωνίας δεν γίνεται αυτομάτως και αμέσως με τον κοινωνικο-οικονομικό μετασχηματισμό. Οι μετασχηματισμοί αυτοί είναι όρος απαράβατος, αλλά όχι επαρκής. Απαιτεί μια επέμβαση ενσυνείδητη και ειδική στο ύψος των εποικοδομημάτων. Εξάλλου απειλείται σοβαρά εάν οι οικονομικές μέθοδοι οικοδόμησης του σοσιαλισμού διατηρήσουν τη σφραγίδα της παλιάς κοινωνίας: το προτσές της παραγωγής πρέπει κι αυτό να συντελεί στην πολιτική διαπαιδαγώγηση των μαζών και στον ερχομό του νέου ανθρώπου.

Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν αυτόν το νέο άνθρωπο, τον κομμουνιστή άνθρωπο ή "τον άνθρωπο του 21ου αιώνα"; Αρνούμενος την ουτοπία ο Τσέ περιορίζεται σε μερικές γενικές υποθέσεις αναγκαστικά αφηρημένες, υποθέσεις εξάλλου στηριγμένες στην ίδια την κουβανέζικη πραγματικότητα, όπου βρίσκει κανείς ήδη τα πρώτα προπλάσματα αυτού του μέλλοντος: τους επαναστάτες, τους αντάρτες, που διαπληκτίζονταν για να αναλάβουν τα πιό επικίνδυνα καθήκοντα χωρίς καμιάν άλλην ικανοποίηση παρά την εκτέλεση του καθήκοντος ("η στάση των μαχητών μας έδειχνε ήδη τον μελλοντικό άνθρωπο"), οι μάζες του ίδιου του λαού, με το θάρρος τους και την αυτοθυσία τους στις κρίσιμες στιγμές της επανάστασης: στην επιδρομή του Πλόγια Χιρόν, στην κρίση των πυραύλων του Οχτώβρη του 1962, η κομμουνιστική νεολαία ζωντανό παράδειγμα επαναστατικής φλόγας και διεθνιστικού πνεύματος. (σσ Τσέ Γκεβάρα: Πολιτικά Κείμενα: Τόμος Β΄, σελ. 40, "Τι σημαίνει νέος κομμουνιστής" και τόμος Α΄, "Ο Σοσιαλισμός και ο άνθρωπος στην Κούβα"). Ο κομμουνιστής άνθρωπος πιο πλούσιος εσωτερικά και πιό υπεύθυνος να είναι δεμένος με τους άλλους ανθρώπους με σχέση πραγματικής αλληλεγγύης, πανανθρώπινης αδελφοσύνης, συγκεκριμένης, ένας άνθρωπος που αναγνωρίζεται από τα έργα του και ο οποίος μόλις σπάσουν οι αλυσίδες της αλλοτρίωσης, "θα φτάσει στην πλήρη αυτοεπίγνωση του κοινωνικού του είναι, στην πλήρη πραγμάτωσή του σαν ανθρωπίνου πλάσματος". (σσ Πολιτικά Κείμενα: Τόμος Α΄, "Ο Σοσιαλισμός και ο άνθρωπος στην Κούβα"). Ένας άνθρωπος που βρίσκεται μέσα στις δυνατότητες εκείνου που ο Μαρξ αποκαλούσε στις θέσεις πάνω στον Φόϋερμπαχ "Η Κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα": δηλαδή το ξεπέρασμα του διαχωρισμού που έφτιαξε η αστική κοινωνία μεταξύ του "ιδιωτικού" και του "δημόσιου" του "ατομικού" συμφέροντος και του "γενικού" συμφέροντος, του "ανθρώπου" και του "πολίτου", του ατόμου και της κοινότητος.

Η προβληματική για τον άνθρωπο κομμουνιστή του Τσέ Γκεβάρα ανήκει άραγε στην παγκόσμια ιδεολογία του ρομαντικού ουτοπισμού; Δεν το φανταζόμαστε. Ο ουτοπισμός δεν είναι το να αντιμετωπίζεις τη δυνατότητα ενός "νέου ανθρώπου", αλλά μάλλον η πίστη σε μια "ανθρώπινη φύση" αιώνια και αμετάβλητη... Ο κομμουνισμός δεν είναι καθόλου για τον Τσέ "ένα ουτοπιστικό καθεστώς θεμελιωμένο στην καλοσύνη του ανθρώπου σαν τέτοιου" αλλά αντικειμενική δυνατότητα που την προεικάζει ξεκινώντας από τη συγκεκριμένη πείρα της κουβανέζικης επανάστασης. (σσ Τσέ Γκεβάρα: Πολιτικά Κείμενα: Τόμος Β΄, "Σχετικά με την οικοδόμηση του κόμματος", σελ. 63, εκδ. Καρανάση, 1971). Το θέμα του νέου ανθρώπου σαν έσχατος σκοπός, σαν πολιτικό αστέρι της σοσιαλιστικής επανάστασης. Είναι η λυδία λίθος, η κεντρική ιδέα-δύναμις του επαναστατικού ουμανισμού του Τσέ, υπό το φώς της οποίας πρέπει να καταλάβουμε όλη του την πολιτική σκέψη (σσ "Αν ο Τσέ συζητεί για τη θεωρία της αξίας, τον κίνδυνο της γραφειοκρατίας, για το επαναστατικό στέλεχος, για τα προτερήματα του νέου κομμουνιστή, για την οικοδόμηση του κόμματος, ο (νέος άνθρωπος) (και για τον νέο άνθρωπο) είναι το νήμα που τον ακολουθούν όλες του οι μέριμνες". Ρομπέρτο Ρεταμάρ, "εισαγωγή στον Γκουεβάρα" στο Ο Ανταρτοπόλεμος, σελ. 25, Εκδ. Καρανάση Αθήνα 1972).